2.3. როდის ავირჩიოთ ცენტრალური ტენდენციის საზომად საშუალო მნიშვნელობა, მედიანა ან მოდა?

გადაწყვეტილება დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე. პირველი ფაქტორია თავად მონაცემთა ტიპი, კერძოდ, რაოდენობრივია იგი თუ თვისობრივი. როგორც წესი, საშუალო მნიშვნელობა რაოდენობრივ მონაცემებთან გამოიყენება. მართლაც, თუ რომელიმე ორგანიზაციაში სამუშაო გარემოს კვლევისას თანამშრომელ ქალებს 2-ით აღვნიშნავთ, ხოლო მამაკაცებს – 1-ით, მაშინ ცხადია, კოლექტივის საშუალო არითმეტიკულის მნიშვნელობა ყოველგვარ აზრს მოკლებულია. ამ შემთხვევაში მოდა უფრო ნათელ პასუხს გვეტყვის გენდერულ ბალანსზე, რადგან თუ იგი 2-ის ტოლი აღმოჩნდება, მაშინ ორგანიზაციაში მეტი ქალი ყოფილა და პირიქით. რაოდენობრივ მონაცემებთან მოდა იშვიათად გამოიყენება, ხოლო რაც შეეხება მედიანას, იგი გამოიყენება ორივე ტიპის დაკვირვებებთან მუშაობისას.

ცენტრალური ტენდენციის საზომის არჩევა დამოკიდებულია კიდევ ერთ ფაქტორზე. როდესაც მონაცემები შეიცავს ამოვარდნილ მნიშვნელობებს, საშუალო არითმეტიკული წანაცვლებულია ამ მნიშვნელობათა მიმართულებით და შესაბამისად, განლაგების ცენტრზე არაზუსტ წარმოდგენას იძლევა. ასეთ შემთხვევაში უმჯობესია ხოლმე მედიანის გამოყენება და პრაქტიკაში ასეც იქცევიან ხოლმე, როცა, მაგალითად, იკვლევენ მოსახლეობის შემოსავლებს, რადგან ეს უკანასკნელი, როგორც წესი, შეიცავს მკვეთრად მაღალ (და/ან მკვეთრად დაბალ) სიდიდეებს.

მიუხედავად საშუალო მნიშვნელობის არამდგრადობისა ექსტრემალური დაკვირვებების მიმართ, იგი მაინც წარმოადგენს ცენტრალური ტენდენციის ყველაზე პოპულარულ საზომს. მიზეზი ისაა, რომ მას გააჩნია მეტად სასარგებლო მათემატიკური თვისებები სტატისტიკური დასკვნების გასაკეთებლად.

საზოგადოდ, თუ მონაცემები სიმეტრიულადაა განაწილებული, საშუალო და მედიანა ერთმანეთს ემთხვევა. წინააღმდეგ შემთხვევაში საშუალო მნიშვნელობა ასიმეტრიის მხარესაა წანაცვლებული, ხოლო მედიანა კი მეტ-ნაკლებად მდგრადია.